Πέρα από τα όρια της φαντασίας
Η ζωή και το έργο του μεγάλου καταλανού αρχιτέκτονα Antoni Gaudi παρουσιάζονται στο βιβλίο «Gaudi-Complete works», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις H. Kliczkowski και διανέμεται από την εταιρεία «Κύκλος-Βιβλίο, Λουίζα Γαρυπίδου». Πρόκειται για ένα αξιόλογο αφιέρωμα πάνω στη μοναδική προσωπικότητα ενός αρχιτέκτονα που άλλαξε το πρόσωπο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής σκέψης, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο έργο, σημαντικό τόσο για τη χώρα του όσο και για ολόκληρο τον κόσμο.
Στις 7 Ιουνίου του 1926 το απόγευμα, ένας ηλικιωμένος άνθρωπος με φτωχικά ρούχα βυθισμένος στις σκέψεις του, περιπλανιέται αφηρημένος στους δρόμους της Βαρκελώνης. Στη γωνία της λεωφόρου Gran Via και της οδού Bailen ένα τραμ που τρέχει με μεγάλη ταχύτητα τον χτυπά. Πέφτει στο έδαφος αιμόφυρτος. Μοιάζει με ζητιάνο, και καθώς δεν έχει πάνω του κανένα στοιχείο που θα επιβεβαίωνε την ταυτότητά του, μεταφέρεται από τους περαστικούς στο νοσοκομείο της Santa Creu. Ένα άθλιο κτίριο, όπου νοσηλεύονται μόνο οι φτωχοί και οι άποροι της πόλης. Τρεις μέρες μετά το μοιραίο χτύπημα, πεθαίνει... σ' ένα μικρό δωμάτιο, μόνος, χωρίς απογόνους... Αυτός ο άνθρωπος που χάθηκε σε ηλικία 74 χρονών, τόσο άδοξα, τόσο αθόρυβα σαν άγνωστος ανάμεσα σε αγνώστους, ήταν ο Antoni Gaudi i Cornet... Ο σημαντικότερος σύγχρονος αρχιτέκτονας της Ισπανίας και σίγουρα ένας από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες όλου του κόσμου.
Casa Mila (1906-1910)
Ο Antoni Gaudi γεννήθηκε το 1852 στο Reus της Tarragona. Η πόλη του σήμερα είναι μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Καταλονίας και θεωρείται ένα από τα πιο δραστήρια εμπορικά και βιομηχανικά κέντρα της νότιας Ευρώπης.
Για πολλούς σύγχρονούς του ο Gaudi ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Οι περισσότεροι έβλεπαν έκπληκτοι τα ονειρικά του σχέδια και τα οράματά του να υλοποιούνται, κι ωστόσο δεν έπαυαν να τον θεωρούν σαν ένα είδος μεγαλοφυούς παράφρονα... Η ανεξάντλητη φαντασία αυτού του μεγάλου δημιουργού ξεπερνούσε κάθε περιορισμό, κάθε φραγμό της εποχής του, εφευρίσκοντας απίστευτες φόρμες, που έπαιρναν μορφή χάρη στην ορθολογική του σκέψη και τις μεγάλες αρχιτεκτονικές του ικανότητες.
Casa Batllo (1904-06)
Ελάχιστοι μόνο είχαν εκείνα τα χρόνια τη διορατικότητα να εκτιμήσουν τη μεγαλοφυή του σκέψη, την απεριόριστη φαντασία του και τις τεράστιες γνώσεις και ικανότητές του στην τέχνη, το σχεδιασμό, την υλοποίηση και κατασκευή. Αυτοί οι ελάχιστοι ενθάρρυναν τις προσπάθειές του, συνειδητοποιώντας πως το προσωπικό του ύφος άνοιγε «πόρτες» στο μέλλον, δημιουργούσε νέες προοπτικές και νέα ρεύματα στη σύγχρονη αρχιτεκτονική.
Park Guell (1900-1914)
Στις 25 Ιουνίου του 1852, η φτωχική οικογένεια των Gaudi Cornets αποκτούσε τον τελευταίο της απόγονο: ο Antoni Placid Guillem Gaudi ήταν το πέμπτο παιδί τους. Τα αδέλφια του πέθαναν πολύ νωρίς, και μόνο η αδελφή του Rosa (1844-1879) έφερε στη ζωή την Rosa Egea Gaudi, που κι αυτή ωστόσο πέθανε σε μικρή ηλικία, το 1912.
Villa Quijano-El Capricho (1883-85)
Παρότι ο Antoni Gaudi δεν είχε τη σύντομη ζωή των αδελφών του, μεγάλωσε με πολλά προβλήματα υγείας, που καθόρισαν την παιδική αλλά και εφηβική του ηλικία. Συχνά έπρεπε να ακολουθεί αυστηρές δίαιτες και να περπατά όσο το δυνατόν περισσότερο. Στην ηλικία των 5 χρόνων υπέφερε από σοβαρούς ρευματικούς πόνους, που τον ανάγκαζαν να μένει στο σπίτι για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι γιατροί είχαν διαγνώσει μια μορφή ρευματικής αρθρίτιδας των άκρων. Συχνά, μη έχοντας τη δύναμη να περπατήσει, ο μικρός Antoni σ' αντίθεση με τα άλλα παιδιά της ηλικίας του, εξασκούσε τη φαντασία του για να ξεπεράσει τους περιορισμούς της ασθενικής του κράσης. Αντί να τρέχει, να πηδά ή να παίζει όπως οι υπόλοιποι φίλοι του, ο Gaudi γρήγορα έμαθε να βλέπει διαφορετικά τον περίγυρό του και να αντικρίζει τον κόσμο μέσα από άλλα μάτια. Λάτρευε τη φύση κι άφηνε τον εαυτό του για ώρες να παρατηρεί πέτρες, φυτά, λουλούδια, έντομα κι άλλα ζώα που ζούσαν γύρω από το σπίτι του. Σε πείσμα της φτώχιας και της κλονισμένης υγείας του, έμαθε να ονειρεύεται. Με τη φαντασία του δημιουργούσε το δικό του σύμπαν, που κάποτε θα γινόταν αληθινό, χάρη στην αρχιτεκτονική.
Casa Mila (1906-1910)
Η εξαιρετική διάνοια του Antoni Gaudi άρχισε να διαφαίνεται από πολύ μικρή ηλικία. Στον παιδικό σταθμό της Reus πήρε τα πρώτα του μαθήματα από τον δάσκαλο Francesc Berenguer (ο γιος του οποίου κατά μια παράξενη σύμπτωση, έμελλε να γίνει ένας από τους πιο κοντινούς του συνεργάτες). Ο μικρός Antoni από τότε άρχισε να δείχνει ιδιαίτερα ευφυής και να παρουσιάζει μεγάλες ικανότητες μάθησης. Ένα ανέκδοτο της εποχής φανερώνει την οξυδέρκεια και την παρατηρητικότητά του: Όταν ο δάσκαλός του εξηγούσε στην τάξη πως τα φτερά των πουλιών τούς έδιναν την ικανότητα να πετούν, ο Gaudi τον διέκοψε λέγοντας πως οι κότες που έβλεπε στην αυλή του σπιτιού του χρησιμοποιούσαν τα φτερά τους όχι τόσο για να σηκωθούν ψηλά, όσο για να τρέξουν γρηγορότερα.
Casa Mila (1906-1910)
Στην ηλικία των 11 χρόνων ο Gaudi άρχισε τις σπουδές του στο Escuelas Pias της Reus, ένα σχολείο που βρισκόταν στο παλιό μοναστήρι του Sant Francesc. Προορισμένο για την εκπαίδευση των παιδιών της «κατώτερης» τάξης, το σχολείο εξαρτιόταν άμεσα από δωρεές ιδιωτών ή εισφορές του Δημοσίου. Εκεί ο νεαρός Gaudi ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη θρησκεία, αρχίζοντας να αποκτά την ακλόνητη πίστη και ευλάβεια που θα τον ακολουθούσε σ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, καθορίζοντας ουσιαστικά και ολόκληρο το έργο του και ιδιαίτερα τα κτίρια που σχεδίασε πολλά χρόνια μετά, στην Καταλονία. Όταν ο Gaudi ήταν ήδη «βυθισμένος» στο μεγάλο έργο της ζωής του –που έμεινε ημιτελές με το θάνατό του– την κατασκευή του ναού της Sagrada Familia, μια ομάδα από παλιούς συμμαθητές τον επισκέφθηκε στο εργοτάξιό του. Λέγεται πως τότε τους διαβεβαίωσε με τα πιο θερμά λόγια για το ότι ήταν περήφανος που πήρε τις πρώτες γνώσεις του στο Escuelas Pias, επειδή εκεί είχε ανακαλύψει για πρώτη φορά «την αξία που είχε η ιστορία της σωτηρίας του ανθρώπου μέσα από την πίστη στο Χριστό».
Παρουσιάζοντας ιδιαίτερη κλίση και ικανότητες στο σχέδιο και τη ζωγραφική, ο Gaudi τελείωσε το σχολείο και συνέχισε τις σπουδές του στη Βαρκελώνη. Αποφεύγοντας να υπηρετήσει στο στρατό, μετά από μια πενταετή προπαρασκευαστική περίοδο και σε ηλικία 21 ετών, εισάγεται στην Escuela Tecnica Superior de Arquitectura. Μετά το θάνατο του αδελφού του το 1876 και της μητέρας του μερικά χρόνια αργότερα, ο Gaudi θα περνούσε όλη την περίοδο των σπουδών του μένοντας μαζί με τον πατέρα του και την ανιψιά του Rosa Egea, τη μόνη οικογένεια που πλέον είχε και θα είχε, αφού ποτέ δεν παντρεύτηκε. Για να σπουδάσει αναγκάστηκε πολλές φορές να δουλέψει σε κατασκευαστικές εταιρείες της Βαρκελώνης.
Casa Mila (1906-1910)
Τελειώνοντας τις σπουδές του, άρχισε να δουλεύει σχεδιάζοντας και συγχρόνως κατασκευάζοντας τα πάντα: Από περίπτερα-κιόσκια και τοίχους μέχρι σφυρήλατες πύλες και στέγες με περίτεχνες στήλες για το θέατρο Sant Gervasi της Βαρκελώνης. Τη χρονιά της αποφοίτησής του ο Δήμος της Βαρκελώνης του ανέθεσε το σχεδιασμό των φαναριών γκαζιού που τοποθετήθηκαν σε πολλούς δρόμους της πόλης. Η πρώτη μεγάλη ανάθεση έργου στον Gaudi έγινε από τον Salvador Pages, ένα φτωχό εργάτη της Reus που απέκτησε περιουσία στην Αμερική. Ο Pages ήθελε να χτίσει ένα μεγάλο συγκρότημα εργατικών κατοικιών σε μια τοποθεσία που βρισκόταν 30 χιλιόμετρα έξω από τη Βαρκελώνη. Ο Gaudi αποδείχτηκε κάτι παραπάνω από κατάλληλος γι αυτό το έργο: Σχεδίασε ένα υποδειγματικό πολεοδομικό σχέδιο, που παρότι δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί στο σύνολό του, παρουσιάστηκε στη μεγάλη Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1878, χαρίζοντας φήμη στο νεαρό αρχιτέκτονα. Από τότε ο Gaudi άρχισε να αναλαμβάνει μεγαλύτερης έκτασης έργα, από περισσότερο εύπορους πελάτες.
Palau Guell (1886-88)
Η έκθεση αυτή στάθηκε αφορμή για τη γνωριμία του Gaudi με τον Eusebi Guell, γιο του Joan Guell Ferrer ενός βιομήχανου, που καθόριζε σε μεγάλο βαθμό την οικονομική ζωή της Καταλονίας. O Eusebi Guell έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στο έργο αλλά και στη ζωή του Gaudi: εκείνη την εποχή ήταν ο μόνος που μπορούσε να κατανοήσει το μέγεθος της μεγαλοφυΐας του μεγάλου αρχιτέκτονα. Η φιλία τους διήρκεσε μέχρι το θάνατο του Eusebi Guell, το 1918. Παρότι είχαν μια εντελώς διαφορετική κοινωνική προέλευση, οι δύο φίλοι διέθεταν το ίδιο σπινθηροβόλο πνεύμα. Και οι δύο ένοιωθαν βαθιά Καταλανοί και δεν έχαναν ευκαιρία να διαδίδουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό της χώρας τους όπου και όποτε τους δινόταν η ευκαιρία, κάτι άλλωστε που γίνεται φανερό και στα περισσότερα έργα του Gaudi εκείνης της περιόδου. Το πρώτο έργο που ο Eusebi Guell ανέθεσε στο φίλο του, ήταν ένα κυνηγετικό περίπτερο σε μια περιοχή κοντά στη Βαρκελώνη. Στη συνέχεια ακολούθησαν πολλά έργα, μεγαλύτερης έκτασης και μεγέθους. Το Palau Guell που σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από τον Gaudi το 1886-88, φιλοξενούσε τα γραφεία και την κατοικία του Guell στη Βαρκελώνη. Εκεί διοργανώνονταν κοινωνικές συναντήσεις, από κοντσέρτα έως αναγνωστικές βραδιές, στις οποίες συμμετείχαν πολλές σημαντικές προσωπικότητες της πόλης.
Στο Park Guell (1900-1914) φαίνεται το πόσο επηρέαζαν τον Gaudi σχήματα και μορφές του ζωικού βασιλείου. Σε μια εντελώς πρωτότυπη σύνθεση από μωσαϊκό αναπαριστάται μια σαύρα που υποδέχεται τους επισκέπτες ενός μητροπολιτικού πάρκου στο κέντρο της Βαρκελώνης.
Casa Batllo (1904-06)
Ο Guell δεν ήταν ωστόσο ο μοναδικός εργοδότης του Gaudi. Μαζί με τις δικές του αναθέσεις ο αρχιτέκτονας ολοκλήρωνε –πολλές φορές συγχρόνως– και άλλα έργα, μεγαλώνοντας τη φήμη του και «εδραιώνοντας» την παρουσία του στη Βαρκελώνη.
Στη Villa Quijano-El Capricho (1883-85) γίνεται φανερό το πόσο η φύση και το περιβάλλον καθορίζουν ουσιαστικά τόσο το συνολικό σχέδιο όσο και τις διακοσμήσεις του κτιρίου. Εδώ χρωματικά και σχεδιαστικά μοτίβα δανεισμένα από λουλούδια και φυτά παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην ολοκλήρωση μιας μοναδικής αρχιτεκτονικής σύνθεσης.
Casa Batllo (1904-06)
Το πρώτο έργο στο οποίο αρχίζει να διαφαίνεται το καθαρά προσωπικό ύφος του αρχιτέκτονα, θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί το συγκρότημα κατοικιών και γραφείων Casa Batllo (1904-06) – το οποίο πολλοί θεωρούν και το αριστούργημά του. Εδώ κυριαρχούν τα καμπυλόμορφα σχήματα, οι επιφάνειες με τα μωσαϊκά από κομμάτια πλακιδίων, γυαλιών και κεραμικών και οι ιδιαίτερες διακοσμήσεις που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά το προσωπικό του ύφος.
Park Guell (1900-1914)
«Η βλάστηση είναι το μέσο με το οποίο η γη γίνεται αληθινός σύντροφος του ανθρώπου, πολύτιμος φίλος και δάσκαλός του». Αυτές οι σκέψεις είναι σαφώς «ενσωματωμένες» στο σχεδιασμό της Casa Mila (1906-1910), όπου η τέχνη του σφυρηλατημένου σίδερου αλλά και η γλυπτική μορφή των εσοχών και προεξοχών του κτιρίου ξεπερνούν κάθε φαντασία. O Gaudi από το 1914 και μετά σταμάτησε κάθε άλλη αρχιτεκτονική δραστηριότητα για να αφοσιωθεί αποκλειστικά στο σχεδιασμό και την κατασκευή του ναού της Sagrada Familia. Μέχρι το θάνατό του αφιέρωσε όλες τις δυνάμεις του στην πραγματοποίηση αυτού του έργου, και απέφευγε συστηματικά οτιδήποτε θα μπορούσε να τον αποσπάσει από αυτό το σκοπό. Μετακόμισε μάλιστα δίπλα από το εργοτάξιο του καθεδρικού, έτσι ώστε να μην χάνει χρόνο για τις μετακινήσεις του. Ο ιδιοφυής καλλιτέχνης πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του κυριολεκτικά «βυθισμένος» στην κατασκευή αυτού του ναού, που δυστυχώς έμελλε να μείνει ανολοκλήρωτος μετά τον ξαφνικό θάνατο του δημιουργού του.
Casa Batllo (1904-06)
Ο Gaudi πέθανε στις 7 Ιουνίου του 1926, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο έργο, σημαντικό τόσο για τη χώρα του όσο και για ολόκληρο τον κόσμο. Σήμερα, έναν αιώνα σχεδόν μετά το θάνατό του, τα κτίριά του παραμένουν ζωντανά, θυμίζοντάς μας τη μοναδική, αστείρευτη φαντασία ενός ταλαντούχου καλλιτέχνη-σχεδιαστή, την επιστημονική πληρότητα ενός λεπτολόγου κατασκευαστή, τη διαχρονικότητα της σκέψης ενός μεγάλου αρχιτέκτονα.
