Με αφορμή την εκθεσιακή δράση «Αρχαϊκά Χρώματα» που διεξάγεται στο Μουσείο της Ακρόπολης, το mychroma.gr παρουσιάζει ένα αφιέρωμα πάνω στα χρώματα των αρχαίων ελληνικών γλυπτών.
Η ως τώρα επιστημονική έρευνα για το χρώμα στα αρχαία γλυπτά έχει κάνει μεγάλη πρόοδο και έχει οδηγήσει σε εκπληκτικά συμπεράσματα που αναίρεσαν σε μεγάλο βαθμό στερεότυπες παραδοχές για την αρχαία γλυπτική. Το χρώμα αποδεικνύεται ότι αποτέλεσε όχι στοιχείο απλής διακόσμησης αλλά προστιθέμενη αισθητική ποιότητα των γλυπτών.
Το φωτογραφικό υλικό αλλά και τα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που παρουσιάζουμε αναδημοσιεύονται από τον κατάλογο που εκδόθηκε με την ευκαιρία της εκθεσιακής δράσης "Αρχαϊκά Χρώματα" στο Μουσείο της Ακρόπολης.
«Ο προσεκτικός επισκέπτης της αρχαϊκής αίθουσας ανακαλύπτει το κόκκινο χρώμα στην κόμμωση της “Πεπλοφόρου” (φωτός 2, 3, 4), το πράσινο στο χιτώνα της “Χιώτισσας” (φωτό 7) και το βαθύ καστανό στα φρύδια και τα μάτια της Κόρης 684 (φωτός 18, 19). Δεν μπορεί όμως να φανταστεί ότι ο γκριζωπός μαίανδρος της Κόρης 680 (φωτός 5, 6) ήταν αρχικά κυανός, ούτε να υποπτευτεί ότι ο θαυμάσιος σκουρόχρωμος μαίανδρος της κεντρικής πτυχής του χιτώνα στην Κόρη 594 (φωτός 10, 11) ήταν αρχικά κόκκινος και κυανός και ότι το ωραίο σκούρο ανθεμωτό κόσμημα στο χιτώνα της Κόρης 682 (φωτός 14, 15) ήταν φωτεινό γαλάζιο. Αλλά και η κόμη της “Πεπλοφόρου” ήταν αρχικά καστανή και όχι κόκκινη και ο χιτώνας της “Χιώτισσας” κυανός που με τα χρόνια αλλοιώθηκε και έγινε πράσινος.
Φωτό 1, Ακρ. 670, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφοι Δέσποινα Σπύρου-Ηλίας Κοσίντας
Το Μουσείο της Ακρόπολης από τον Αύγουστο του 2012 διεξάγει μία έρευνα για τη μοναδική συλλογή των αρχαϊκών αγαλμάτων του που σώζουν λίγο ή πολύ τα χρώματά τους, ανοίγοντας συγχρόνως μια ευρύτατη συζήτηση με κοινό και ειδικούς για θέματα τεχνικής των χρωμάτων, την ανίχνευσή τους με νέες τεχνολογίες, την πειραματική χρήση τους σε μαρμάρινες επιφάνειες, την ψηφιακή αποκατάστασή τους, τη σημασία τους αλλά και την αισθητική αντίληψη της αρχαϊκής εποχής για τα χρώματα. Η ως τώρα επιστημονική έρευνα για το χρώμα στα αρχαία γλυπτά έχει κάνει μεγάλη πρόοδο και έχει οδηγήσει σε εκπληκτικά συμπεράσματα, που αναίρεσαν σε μεγάλο βαθμό στερεότυπες παραδοχές για την αρχαία γλυπτική. Το χρώμα αποδεικνύεται ότι αποτέλεσε όχι στοιχείο απλής διακόσμησης αλλά προστιθέμενη αισθητική ποιότητα του γλυπτού.»
(Απόσπασμα από το κείμενο του Προέδρου του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητή Δημήτριου Παντερμαλή, στον κατάλογο της εκθεσιακής δράσης «Αρχαϊκά Χρώματα».)
Φωτό 2, Ακρ. 679, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
«Πεπλοφόρος», ίσως η Άρτεμη
Ακρ. 679. Ύψος 1,18 μ. 530 π.Χ.
Τα μαλλιά της καλύπτονται με κόκκινο χρώμα (ίσως αρχικά υπόστρωμα καστανού). Το ίδιο χρώμα έχουν οι ίριδες των ματιών και τα χείλη, ενώ οι κόρες, τα βλέφαρα και τα φρύδια ίσως τονίζονταν με μαύρο. Φορούσε διάδημα με μεταλλικές ακτίνες, υπολείμματα των οποίων σώθηκαν σε 35 βαθιές οπές. Στην κορυφή του κεφαλιού υπόλειμμα στελέχους «μηνίσκου». Σε οπές των λοβών των αυτιών στερεώνονταν χάλκινα σκουλαρίκια. Φορεί χειριδωτό χιτώνα, που αρχικά ίσως έφερε γαλάζιο χρώμα ή άλλο και πράσινη ταινία στο λαιμό. Από πάνω φορεί πέπλο με αναδίπλωση (απόπτυγμα) στο πάνω μέρος, δεμένη με ζώνη, ίσως γαλάζια και πράσινη. Το μεσαίο τμήμα του ενδύματος αυτού είναι διακοσμημένο με παραστάσεις μικρών ζώων, πουλιών και ιππέων, σε διάχωρα κόκκινου χρώματος με κατακόρυφη διάταξη, ανάμεσα σε δύο ταινίες με χαρακτούς ανοιχτόχρωμους ρόδακες, ίσως σε πράσινο φόντο. Ζεύγος ταινιών περιτρέχει τα άκρα του αποπτύγματος και το τελείωμα του πέπλου στο κάτω μέρος, τα χρώματα των οποίων ίσως ήταν πράσινο, κόκκινο και μαύρο. Επάνω συνεχής σπείρα και ζεύγη φύλλων, και κάτω αλυσίδα ελίκων και ανθεμίων εναλλάξ με άνθη λωτού.
Φωτό 3, Ακρ. 679, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφοι Σωκράτης Μαυρομμάτης, Βαγγέλης Τσιάμης
Φωτό 4, Ακρ. 679, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Βελισσάριος Βουτσάς
Κόρη
Ακρ. 680. Ύψος 1,14 μ. 530 π.Χ.
Τα μαλλιά της στολίζει στεφάνη με μαίανδρο. Στα αυτιά φορεί δισκόμορφα σκουλαρίκια με ρόδακες από λευκά και ανοιχτόχρωμα πέταλα σε σκούρο φόντο. Οι ίριδες των ματιών της είναι κόκκινες. Φορεί βαθύχρωμο χιτώνα με μαίανδρο στην παρυφή του λαιμού και ανάγλυφους αντικριστούς μαιάνδρους στον βραχίονα. Η κεντρική παρυφή κοσμείται με διπλό μαίανδρο. Τη λοξή αναδίπλωση του ιματίου διατρέχει συνεχής σπείρα και τα άκρα των πτυχών μαίανδροι, ενώ το υπόλοιπο ύφασμα έχει διάσπαρτους ρόδακες.
Φωτό 5, Ακρ. 680, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
Φωτό 6, Ακρ. 680, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Βελισσάριος Βουτσάς
Η «Χιώτισσα»
Ακρ. 675. Ύψος 0,545 μ. 520 π.Χ.
Έχει ανάγλυφη και ζωγραφιστή διακόσμηση μόνο στην κύρια όψη. Σύμφωνα με την πρόσφατη αναπαράσταση του V. Brinkmann, τα μαλλιά της είχαν καστανόξανθη απόχρωση και η στεφάνη ήταν γαλάζια με κόκκινα ανθέμια, λευκά άνθη λωτού και έλικες. Δεκαεπτά βαθιές οπές στην κορυφή της χρησίμευαν για τη στερέωση μεταλλικού διαδήματος, ίσως με ακτίνες. Το πρόσωπο είχε αχνορόδινο χρώμα. Τα φρύδια, το περίγραμμα των βλεφάρων και οι κόρες των ματιών ήταν βαθυκάστανες, οι ίριδες καστανές και τα χείλη της κόκκινα. Στα σκουλαρίκια, ζεύγη λευκών ελίκων σε γαλάζιο φόντο. Φορεί χιτώνα, γαλάζιο στο πάνω μέρος (σήμερα φαίνεται πράσινος). Κόκκινη ταινία με ρόδακες στο λαιμό και στον αριστερό βραχίονα. Στο κάτω μέρος το ύφασμα είναι λευκό, με γαλάζια και κόκκινη κεντρική παρυφή με πολλαπλούς μαιάνδρους. Το λοξό ιμάτιο ήταν ανοιχτόχρωμο με κόκκινες και γαλάζιες ταινίες, και λευκούς μαιάνδρους στις απολήξεις των πτυχών. Στο ύφασμα, διάσπαρτα μοτίβα από γαλάζιες έλικες και κόκκινα φύλλα.
Φωτό 7, Ακρ. 675, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Βελισσάριος Βουτσάς
Κόρη με χιτώνα
Ακρ. 670. Ύψος 1,14 μ. 520 π.Χ.
Στα μαλλιά, στις ίριδες των ματιών και στα χείλη της διατηρείται έντονο κόκκινο χρώμα. Φορεί μόνο χειριδωτό χιτώνα με διάσπαρτους ρόδακες, τον οποίο ανασηκώνει μπροστά στο σώμα, ώστε σχηματίζεται κατακόρυφη παρυφή με ανοιχτόχρωμους μαιάνδρους. Η ταινία του λαιμού και οι λοξές πτυχές στο κάτω μέρος τονίζονται με σκούρο χρώμα. Την ενδυμασία συμπληρώνουν στεφάνη με ανθέμια, έλικες και άνθη λωτού και δισκόμορφα σκουλαρίκια με ρόδακες, ανοιχτόχρωμα σε σκούρο φόντο. Ένα βαθύχρωμο ανάγλυφο βραχιόλι σε σχήμα φιδιού στολίζει τον αριστερό της καρπό.
Φωτό 8, Ακρ. 670, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
Φωτό 9, Ακρ. 670, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
Κόρη
Ακρ. 594. Ύψος 1,22 μ. 520-500 π.Χ.
Τη στιβαρή κορμοστασιά της υπογραμμίζουν τρία πολύπτυχα ενδύματα, χιτώνας, λοξό ιμάτιο και επίβλημα. Η κεντρική παρυφή του χιτώνα ήταν γαλάζια και κόκκινη με ανοιχτόχρωμους σταυρωτούς μαιάνδρους. Τις απολήξεις των πτυχών του ιματίου και του επιβλήματος στολίζουν ταινίες με διπλό μαίανδρο και διασταυρούμενες γραμμές, αντίστοιχα. Διάσπαρτοι ρόδακες διακρίνονται στο ύφασμα των ενδυμάτων.
Φωτό 10, Ακρ. 594, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Βελισσάριος Βουτσάς
Φωτό 11, Ακρ. 594, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Βελισσάριος Βουτσάς
Η «Κόρη με τα κόκκινα παπούτσια»
Ακρ. 683. Ύψος 0,848 μ.
Ύψος βάσης (ΕΜ 6348) 0,39 μ. 510-500 π.Χ.
Τα χαρακτηριστικά του προσώπου τονίζονται με χρώματα, βαθυκάστανο στις κόρες, στα βλέφαρα των ματιών και στα φρύδια και κόκκινο στα χείλη. Τα μαλλιά της καλύπτει κόκκινο υπόστρωμα και δεύτερο βαθυκάστανο στρώμα, που διακρίνεται στην κύρια όψη. Στην πίσω όψη, η κόκκινη χρωστική ξεχείλισε από τα μαλλιά και απλώθηκε στο ένδυμα. Φορεί χιτώνα κόκκινου χρώματος, με κεντρική παρυφή διακοσμημένη με μαίανδρο. Το λαιμό της πλαισιώνει μια απλή σειρά ανθεμίων, ελίκων και ανθέων λωτού. Όμοια διπλή σειρά διατρέχει τις ραφές των χειρίδων. Από τα κοσμήματα αυτά σήμερα διακρίνεται το εγχάρακτο προσχέδιο. Στα πόδια της η κόρη φορεί κόκκινα μυτερά παπούτσια. Η επιγραφή της βάσης με τις αφιερώσεις του Λυσία και του Ευάρχη τονίζεται με κόκκινο χρώμα.
Φωτό 12, Ακρ. 683, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
Φωτό 13, Ακρ. 683, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
Κόρη
Ακρ. 682. Ύψος 1,82 μ. 525 π.Χ.
Στην πίσω όψη διακρίνεται κόκκινο χρώμα στους βοστρύχους των μαλλιών. Εμπρός οι πλόκαμοι επιμηκύνονταν με πρόσθετους μαρμάρινους σε οπές του στήθους. Οι ρηχές κόγχες των ματιών δέχονταν γυάλινους βολβούς. Τον στολισμό της κόρης συμπληρώνουν στεφάνη, σκουλαρίκια δισκόμορφα και ανάγλυφο βραχιόλι στον αριστερό καρπό, ίσως γαλάζιο. Σύμφωνα με την αναπαράσταση η ζωγραφιστή διακόσμηση αποτελείται από κόκκινο και γαλάζιο χρώμα. Την κεντρική παρυφή του χιτώνα κοσμεί σύνθετος μαίανδρος σε κόκκινο φόντο και τη χειρίδα της ταινία με τετράγωνα. Μια γαλάζια γραμμή διασχίζει διαγώνια τις κνήμες. Ταινίες στις απολήξεις του ιματίου και μαίανδρος στο άκρο του που στερεώνεται στον βραχίονα. Στικτοί ρόδακες και στρόβιλοι ελίκων και ημιανθεμίων διάσπαρτοι στο φόντο των ενδυμάτων. Στα πόδια της η κόρη φορεί σανδάλια με ψηλές σόλες (καττύματα) και ανάγλυφους ιμάντες με οπή για χάλκινο κόσμημα.
Φωτό 14, Ακρ. 682, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Βαγγέλης Τσιάμης
Φωτό 15, Ακρ. 682, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
Η Κόρη «με τα αμυγδαλωτά μάτια»
Ακρ. 674. Ύψος 0,92 μ. 500 π.Χ.
Τα μαλλιά της καλύπτονται με κόκκινο υπόστρωμα και υπερκείμενο καστανό στρώμα. Με μαύρο χρώμα τονίζονται τα φρύδια, τα βλέφαρα και οι βολβοί των ματιών, που έχουν καστανές ίριδες, ενώ τα χείλη καλύπτονται με κόκκινο. Φορεί στεφάνη με μαίανδρο και δισκόμορφα σκουλαρίκια με ρόδακες, αποδοσμένα με ανοιχτόχρωμο σχέδιο σε βαθύχρωμο φόντο. Ο χιτώνας επάνω σήμερα φαίνεται πράσινος (ίσως αρχικά ήταν γαλάζιος), με διπλό μαίανδρο στην κεντρική παρυφή του. Τα άκρα των πτυχών του ιματίου περιτρέχει ταινία μαιάνδρου. Το ύφασμα των ενδυμάτων κοσμούν επίσης διάσπαρτοι ρόδακες.
Φωτό 16, Ακρ. 674, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Βελισσάριος Βουτσάς
Φωτό 17, Ακρ. 674, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
Kόρη
Ακρ. 684. Ύψος 1,19 μ. 490 π.Χ.
Τα μαλλιά γύρω από το πρόσωπό της τονίζονται με βαθυκάστανο χρώμα, ενώ στους πλοκάμους διακρίνονται ίχνη κόκκινου. Με μαύρο χρώμα τονίζονται τα φρύδια, τα περιγράμματα των βλεφάρων και οι κόρες των ματιών, ενώ οι ίριδες είναι κόκκινες. Φορεί χιτώνα και λοξό ιμάτιο με χρωματιστές ταινίες μαιάνδρου στα άκρα των πτυχών και στους ώμους επίβλημα. Στο δεξιό πήχη διακρίνεται κόκκινο χρώμα, που ίσως έχει κυλήσει από το ένδυμα ή τα μαλλιά. Το στολισμό συμπληρώνουν στεφάνη με ανθέμια, έλικες και άνθη λωτού, σκουλαρίκια με ρόδακες και ανάγλυφο βραχιόλι.
Φωτό 18, Ακρ. 684, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης
Φωτό 19, Ακρ. 684, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφοι Δέσποινα Σπύρου-Ηλίας Κοσίντας
Πέρσης ιππέας
Ακρ. 606. Ύψος 1,08 μ. 520 π.X.
Ο κοντός χειριδωτός χιτώνας κοσμείται με φυλλόσχημα μοτίβα, που σύμφωνα με την αναπαράσταση είχαν πράσινο, κόκκινο και γαλάζιο χρώμα με ανοιχτόχρωμο (κίτρινο) περίγραμμα. Το σχήμα των μοτίβων διαφέρει σε κάθε πλευρά. Στο κάτω μέρος πλαισιώνεται με μαίανδρο πράσινο σε κίτρινο φόντο. Ρόμβοι στόλιζαν τα μανίκια, όπως δείχνει ένα μικρό υπόλειμμα του αριστερού πήχη. Οι περσικές αναξυρίδες (ή περισκελίδες) κοσμούνται με σχέδιο λεπτών ρόμβων, το μέγεθος των οποίων μειώνεται από τους μηρούς ως τα σφυρά υποδηλώνοντας την ελαστικότητα του υφάσματος γύρω από τα σκέλη. Στην επιφάνειά του κυριαρχούν οι γαλάζιοι ρόμβοι σε παράλληλες ζώνες, εναλλάξ με πράσινους, κόκκινους και κίτρινους. Στα πόδια του ο ιππέας φορεί κόκκινες μπότες με χάλκινες καρφίδες για κορδόνια. Σε δύο οπές του αριστερού μηρού στερεωνόταν θήκη για τόξο και βέλη (γωρυτός). Σε οπή του δεξιού μηρού θα στερεωνόταν το δόρυ που κρατούσε στο δεξί χέρι. Ο ιππέας κάθεται στητός σε μικρόσωμο άλογο. Η χαίτη του αποτελείται από πράσινους βοστρύχους σε κόκκινο φόντο και η ουρά του είναι πράσινη. Χάλκινα σύρματα, σφηνωμένα σε οπές στην κορυφή της χαίτης σχημάτιζαν πρόσθετο θύσανο (προκόμιο).
Φωτό 20, Ακρ. 606, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Νίκος Δανιηλίδης
Φωτό 21, Ακρ. 606, Copyright Μουσείο Αρκόπολης, φωτογράφος Σωκράτης Μαυρομμάτης